بحث هذه المدونة الإلكترونية

الأحد، 22 مايو 2016

فـــــــــــــــــــاني (١٨٨٣ - ١٩٨٣ز (١)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ناوی تەواوی (مەلا حوسێن شێخ سەعدی فەیزوللا)یە .. لەساڵی ١٨٨٣ز لەگەرەکی (خانەقا) لەباوەشی خانوادەیەکی ئایینیدا پێ ناوەتە ژیان ..مەلا حوسینی هەولێری لەناو فەقێ و مەلایاندا بە (مەلا حوسێنی موفەسییر) ناوی رۆیشتوە چونکە یەکەمین مەلای کوردە بەکوردی واتاکانی قورئانی پیرۆزی تەفسیر کردووە ، لەبواری شیعریشدا تەخەلوسی ((فانی )) بۆ خۆی هەلبژاردووە کە زاراوەیەکی سۆفیانەیە ، بە مانای تیاچوون لەناو زاتی پەروەردگار ( الفناء فی اللە).
فانی هەر لەتەمەنی شەش سالیدا دەخرێە بەر خوێندنی قورئانی پیرۆز و هەندی وردە کتێبی سەرەتایی دەخوێنی لە لای مەلا (محمەد ئەفەندی حاجی حەوێز) لەمزگەفتی گەورەی بازار ،پاشان لەلای( مەلا عەزیزی دەربازی ) لەهەمان مزگەفت ، هەروەها لەلای حاجی مەلا سەعید ئەفەندی دەخوێنی و (صحیحی بوخاری)ش لە خزمەتی ( شیخ ئەسعەد ئەفەندی نەقشبەندی هەولێری) خوێندووە .
فانی بۆ تەواو کردنی زانستەکان روو لە کۆیی و رواندز و سەکتان و هیران نازەنین دەکات لەمەلایانی کۆیی سوود لە ( مەلا عەبدوللا جەلی زادە) و (مەلا صادق ئەحمەد) و لەسەکتانیش لە (مەلا ئەحمەدی خەلیفە) و لە گوندی ( بێشێ)لە (مەلا ئیبراهیم) وەردەگری. لەاڵی ١٩٠٧ز لەلای ( مەلا ئەفەندی) ئیجازەی عیلمی وەردەگری و دەبیتە مەلایەکی دوازدە عیلم .
فانی لە قۆناغی خوێندنی لەگەل ژمارەیەکی زۆر لە خوێندەوار وفەقێیان ئاشنایی پەیدا کردووە ، لەوانە (ئەحمەد ناجی ئەفەندی ) و ( حاجی مەلا عەبدوللا کونەفلوسی)و(حاجی مەلا کەریم ئەفەندی).
پاش تەواو کردنی خوێندن ،تا ساڵی ١٩٣٠ لەگوندەکانی (قەپلان)ی عەلی خورشید دزەیی و(سیاو) و ( خورمەلە) و (سوورێژە) مەلایەتی کردووە و دەرسی بە فەقێیان گووتوە.. دواتر لەگوندی ( دووگردکان)ی محەمەد ئەمین بایز ئاغای دەزەیی بۆ ماوەی ١٧ ساڵ تا ساڵی ١٩٤٧ دەگیرسێتەوە .
فانی لەساڵی ١٩٢٠ کە لە گوندی(سیاو)ی حەبیب ئیبراهیم ئاغا دزەیی وموشیر ئاغای دەزەیی مەلا بووە ،بە یارمەتی ئەم دوانە ژن دەهێنی ، ژنەکەی ناوی ( خەدیجە کچی محمەد رەسول) بوو کە خوشکی ( مەلا شاکری باوکی مالیکە) (٢)
(((ماویەتی))) حاجی /عەبدولهادی قەساب
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١- ئەنسکلۆبیدیای هەولێر /فانی مەلا حوسێن شێخ سەعدی هەولێری (١٨٨٣-١٩٨٣ز)/دکتۆر عەبدوللا حەداد / ل٣٤٠٧.
٢- مالیک : دەکاتە خەزووری حاجی شەوقی جەمیلی حەملەدار.. جاران دوکانی هەبوو لەناو قەلات لای دەرگای گەورە ، پاشان دوکانەکەی گواستەوە بۆ رێزە دوکانەکانی مزگەفتی (حاجی بەکر زێرنگر) لەرێ ی ئیسکان .
( بەشی دووەم)
فـــــــــــــــــــاني (١٨٨٣ - ١٩٨٣ز (١) 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
فانی لەساڵی ١٩٤٧ دا دەگەرێتەوە هەولێر و لە ١٩٤٨/٤/١٧ بەپێ ی فەرمانەکی شاهانە (ارادة ملکیة) لە مزگەفتی مەلا داود لە قەلات کە بە ( مەدرەسەی رەسوول ئەفەندی کوری مەلا ئەحمەد ئەفەندی گراوی ) مەشهور بوو،بەسیفەتی ئیمام و بانگدەر دادەمەزرێت پاشان دەگۆزتێەوە مزگەفتی (حاجی لەتیف) کەبە(مزگەفتی نەجاران) مەشهوورە ،لەوی خەریکی ئیمامەتی و دەرس گووتنەوە دەبی ، لەساڵی ١٩٦٠ دەچیتە حەج و لەساڵی ١٩٧١ خانەنشین دەکرێ.
مەلا حوسێنی هەولێری (فانی) لە مانگی رەجەبی ساڵی ١٩٣٠ز تەفسیری واتاکانی هەر (٣٠) جوزئی قورئانی پیرۆزی بە زمانی کوردی تەواو کردوە ، ئەم بەرهەمە لەمێژوودا بەیەکەمین تەفسیری کوردی لەقەلەم دەدرێ.. ئەم تەفسیرە پتر لە ٤٧ ساڵ مایەوە لەچاپ نەدرا، ئەوە بوو بەهیممەت و کۆششی بەشیری کوری مەلا حوسێن لەنێوان ساڵی (١٩٧٨ - ١٩٨٥) شەش بەرگی (( ژیانی ئینسان تەفسیری قورئان)لەچاپ درا ....مامۆستا بەشیر لە پێشەکی بەرگی سێ یەم دا نووسییەتی :-
بەرگی یەکەم کە دەکاتە جزمەکانی ٣٠،٢٩،٢٨،٢٧،٢٦ لە چاپخانەی کوردستان لە هەولێر لەساڵی ١٩٧٨ لە چاپدرا.
بەرگی دووەم کە دەکاتە جزمەکانی ٢٥،٢٤،٢٣،٢٢،٢١ لەچاپخانەی ( الحوادث) لە بەغداد لساڵی ١٩٨١ لەچاپدرا.
بەرگی سێ یەم کە دەکاتە جزمەکانی ٢٠،١٩،١٨،١٧،١٦ لەساڵی ١٩٨٣ لەچاپخانەی الحوادث لەبغداد لەچاپدرا.... بەیارمەتی خودا لە داهاتووەکی نزیک ئەوانی تریش یەک بەدوای یەک بە چاپ دەگەینین بۆ ئەوەی رۆلەکانی نەتەوەی کورد لە ئێستاو دوارۆژدا سوودی لێ وەرگرن .
ئەوەی شایانی باسە کە دەنگ و باسی تەفسیرە کوردیەکەی (فانی ) لەنێوانی فەقێ و مەلایاندا بلاو دەبیتەوە ، هەندێ فەریکە خوێندەوار وکۆلکە مەلا بەگژیدا دەچنەوە کە گۆیا چۆن دەبی بەکوردی مانای قورئان لێکبدرێتەوە .. شێخ مەحموودی حەفید ومەلا ئەفەندی هەولێری بەرگری لێدەکەن ، دەرفەتی ئەوە نادەن کە کەسانی نەزان و نەفام دەستدرێژی لەسەر (فانی )بکەن.
((( ماویەتی ))) حاجی /عبدالهادی قەساب
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١- ئەنسکلۆبیدیای هەولێر /فانی مەلا حوسێن شێخ سەعدی هەولێری (١٨٨٣-١٩٨٣ز)/دکتۆر عەبدوللا حەداد / ل٣٤٠٨.
( بەشی سێیەم)
فـــــــــــــــــــاني (١٨٨٣ - ١٩٨٣ز )(١) 
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بەرهەمەکانی فانی .. هەندێکیان چاپکراون وهەندێکیش دەستنووسن.
بەرهەمە چاپکراوەکانی (فانی):-
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١- ژیانی ئینسان تەفسیری قورئان/٦ بەرک هەروەکو باسمان کرد .
٢- پرشنگی رۆژی كورده‌واری له‌ شه‌رحی بوخاری : ئه‌م په‌رتووكه‌ شه‌رحی ١٤٢٦هه‌زارو چوارسه‌د و بیست و شه‌ش حه‌دیپسى پێغه‌مبه‌ری گه‌وره‌مان (محمد) ه‌ دروودی خوای له‌سه‌ر بێ . له‌ ساڵی ١٩٤٩ ده‌ستی پێ كرد له‌ ساڵی ١٩٥٠ ته‌واوی كرد. 
٣- دیوانی فانی: كه‌ دیوانی شیعری خۆیه‌تی به‌ڵام شیعره‌كانی كاتی خۆی- صالح زه‌كی به‌گ كه‌ متصرفی هه‌ولێر بووه‌ له‌ ساڵی ١٩٤٠ لێ ی وه‌رگرتووه‌ و نه‌ی داوه‌ته‌وه‌ به‌م جۆره‌ به‌شی زۆری شیعره‌كانی بزربوون ئه‌وه‌ی كه‌ مابوو له‌ چه‌ند قاقه‌زێكی په‌رش و بڵاو له‌ ناو كتێبان کورەکەی كۆی كرده‌وه‌ تا توانیم له‌ ساڵی١٩٨٤ به‌ چاپی گەیاندوە.
٤-ته‌رجه‌مه‌ی قه‌سیده‌ی بوردیه‌ له‌سه‌ر هه‌مان كێش و سه‌روا( وزن قافیه‌) له‌ ساڵی١٩٨٥ به‌ چاپ گه‌یاندراوە.
٥- (حقائق الخیام) راڤەی چوارینەکانی خەیامە بەعەرەبی لەساڵی ٢٠٠٥ لەچاپدراوە.
٦- ( العقود فی الفقە الشافعی) لەساڵی ٢٠٠٦ لەچاپدراوە.
٧- (منهج الحقیقة فی التصوف) لەساڵی ٢٠٠٦ لەچاپدراوە.
٨- ( لمعات للشیخ فخرالدین العراقی) لەساڵی ١٩٧٦ دایناوە ولەساڵی ٢٠٠٦ لەچاپدراوە.
بەرهەمە دەستنووسەکانی (فانی):-
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١-شه‌رحی ژات الشفا- به‌ كوردی.
٢-شه‌ریعه‌تی ئیسلام له‌ چوار مه‌زهه‌ب به‌ كوردی له‌ ركن عبادات.
٣-شه‌رحی جامع الصغیر: كه‌ بریتی یه‌ له‌ چوار سه‌د فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ر ( دروودی خوای لێ بی) شه‌رحی كردووه‌ به‌ كوردی، دوو بەرگی گەورەیە. 
٤-الحقائق الربانیه‌. ترجمه‌ القصیده‌ التوحیدیه‌ للشیخ فریدالدین العگار من الفارسیه‌ الى العربیه‌ . 
٥-رموزه‌كانی قورئانی مجید- به‌ كوردیه‌- كه‌ بریتی یه‌ له‌ (195) سه‌دو نه‌وه‌دوو پێنج ئایه‌ت به‌ درێژی باسی كردوون شه‌رحی كردوون. وه‌كوو زێده‌ زانیاریه‌كه‌ له‌سه‌ر ته‌فسیری (ژیانی ئینسان) ده‌رباره‌ی ئه‌و ئایه‌تانه.
٦-علم البلاغة بەعەرەبی
٧- (نظم تهذیب المنطق)لسعد التفتازانی بەعەرەبی.
٨-(شرح اللوائح) لەفارسیەوە بۆ عەرەبی وەریگێراوە.
٩- شەرحی (ذات الشفاء)ی جەزری .لەعەرەبیەوە بۆ کوردی وەریگێراوە.
١٠-(مەنظومەی تەوحیدیە)ی فەرید عەتار.
جگە لە چەند نامەیەکی تر کە هەیەتی ، وەک :-(راز و نهێنیەکانی قورئان) ، ( شەریعەتی ئیسلام بەپێی چوار مەزهەب)،(مێژووی ژیانی شێخانی نەقشبەندی).(٢)
(((ماویەتی)))
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١- ئەنسکلۆبیدیای هەولێر /فانی مەلا حوسێن شێخ سەعدی هەولێری (١٨٨٣-١٩٨٣ز)/دکتۆر عەبدوللا حەداد / ل٣٤٠٨./٣٤٠٩.
٢-پەیجی (Basheer hussien) لەتۆری ئەنتەرنێت.

 بەشی چوارەم)
فـــــــــــــــــــاني (١٨٨٣ - ١٩٨٣ز )(١) 
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
لەسەردەمی فەقێیەتیدا مامۆستاکانی (فانی) -بەتایبەتی شێخ ئەسعەدی نەقشبەندی ، مەلا محەمەدی حاجی حوەیزی مامە و کاریگەری شیعرەکانی مەلا خدری شارەزووری(ناڵی)- هانیان داوە بۆ ئەوەی خۆی تاقی بکاتەوە لەبواری شیعر .. ئەوە بوو نازناوی (فانی) بۆ خۆی هەلبژارد دیوانێکی شیعری بەرهەم هێنا بەپێ ی حەرفی رەوی قافیەکانی رێکخست ، بەلام دیوانەکەی کە تەسلیمی موتەسەریفی هەولێر صالح زەکی صاحیبقران کرابوو ، لەلای ئەو ئاسەواری دیار نەما .. ئەو چەند پارچە شیعرەی لەلا مابوو،، کورەکەی لەساڵی ١٩٨٤ دا بەناونیشانی دیوانی (فانی) لەچاپیدا ،کەناوەرۆکەکەی بریتین لە وەسف وتەشبیە وپەند وحیکمەت ونەعت وپارانەوە و زوهد و تەسەوف و نیشتمان پەروەری:-
(( دڵ لە جۆش و خرۆشی بێ پاکە لەبةاری غــــەم
شووشە وەک توایەوە ترســی لە غوبــــــار نی یە
کفنی جەنازەی خۆشم لە دەفتــەری خۆم دەکــــەم
مەعنا غەیری قسەی خۆش بۆ خۆم یادگار نی یە
هەر باخێکی مەحەبەت لەوێ گەر باخــەوان بی
غەیری هێلانەی سوتاو لەسەر لقـــــێ دار نی یە))
شیعری نیشتمانپەوەری نالێ دوو دیوی هەیە کە پێکهایووە لە تێکەلەیەکی خەمی میللەت و رووداوەکانی سەردەمی .. ئا ئەوەتا لەساڵی ١٩٤٢ لەسەردەمی جەنگی دووەمی جیهانیدا دەڵێ :-
وەرن رێک کەوین ئەی کوردی هەژار........ بێ ترس بەردێک بۆ قەڵ چەند هەزار
لەپاش سلاح و مـــــــــــــــوزەفەرەلدین ......... تاکەی زەبوون بین ژێر دەستی ئەغیار
ئەگەر بێ بڵێـــــــمن بۆچی ئەم غەدرە ......... دەڵـــــــــــێ(یاعێنی قد صار ما صار)
ئینجا تو خـــــــــــــــودا وەرە شەق نەبا ........ وەرە تــەق نەکا زەبــــــــوونی بەدکار
قســـــەی (شۆبنهۆر) کەوتــــــەوە یادم .........هیچ حەقی حەیان ، نی یە بۆ هـەژار
مردن واجیبــــە بۆ مەردی فەقـــــــیر ......... قووەت بمینـــێ تا رۆژی قـــــــەرار
بکـــوژێنەوە فەقیــــــرانی عــــــــــارد ......... لەپێش قـــەدەمی ئەقویـــــــای سالار
هەر ئەم قسە بوو ئەڵمـــــانی سووتاند .......... لە حەربی عظمی بۆ خوێنی ئە‌غیار
ئاگری بلنــــــد کرد بۆ روویی زەمین ......... خوێنی ناسکان وەک جۆگە و رووبار
(فانی) لە قەسیدەکەی بەردەوام دەبی:...تا دەڵێ:-
ئەی لاوانی کورد ئیمرۆ تاریکە ...... بەڵام رۆناکە بۆ مەردی ناودار
رۆژی لێدانە بەرزی پێشکەوتن ..... یا شەهید بوونە بۆ (نعم القرار)
لەزولمی نامەرد با بچـــــینە دەر ..... خوێنمان با برژێ لە رێ ی ئیفتیخار
لەکۆتاییدا دەلێ :-
رەئیسانی کـــــــورد وەڵام بنێرن ..... بۆ لای یەکتــــری لەیەک ئاگادار
خۆتان دەزانن هەموو نەهەنگین .... . لەدەریای شەری رۆژی توند وتار
فائیــــــــــــــدەی ئێمە بە ئیتیفاقە ...... گەر موتتەفیق بین دەبینە سەردار(٢)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١- ئەنسکلۆبیدیای هەولێر /فانی مەلا حوسێن شێخ سەعدی هەولێری (١٨٨٣-١٩٨٣ز)/دکتۆر عەبدوللا حەداد / ل ٣٤٠١٠.
٢-پەیجی (Basheer hussien) لەتۆری ئەنتەرنێت.
مام سلیمان مەحموود و هاوکارەکانی... ئەو پیاوە پاکانەی کە بەکزی ژینگەی هەولێر دەپارێزن
رۆژی چوارشەمە 02/03/2016 کاتژمێر 22:05
KURDISTAN24.NET
چیـــــرۆکـــــــــــــــــــــــــی دزان (١)(نیوەی دووەم)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ئایا ، گۆرینی ماسک و دەمامک ، ئەو هێزە سیحراویەی هەیە کە دوژمنێکی سەرسەخت کاربەدەستێکی هەرە بەرزی سەنگەری دوژمن بەم ئاسانییە، پلەیەکی بەرزی بدرێتێ... کەواتە چ پێوانەیەک بۆ هەلسەنگاندنی رەنج و خەبات و تێکۆشانی دەروێشان بەکار دەهێنرێ .
لەسەر دەمی دزاندا ، نەکەی باسی دەستپاکی و دڵسۆزی بکەیت ،نەکەی بەشان و شەوکەتی شەهیدانی رێگای رزگاری نیشتمان هەڵدەی ؟ نەکەی باسی رابوردوو و هەڵوێستی جوامێرانەی رۆڵەی جەرگ هەلقرچاوەکان بکرێت ؟نەکەی باسی مێژووی نزیک و دووری خەباتگێران بکەی ؟ نەکەی باسی خیانەت و هەڵپەرستی وجرت و فرتی دزان بکەی ؟ نەکەی باسی زانست و کولتوور و نووسەر و شاعیران بکەی ؟ ئەوان رقی زۆریان لەو رۆشنفیکرانەیە ، رقیان لەهەموو یەکێکە کە باسی جوانی کوردستان بکات . باسی رۆژانی سەختی خەبات بکات... تۆ و مانەندەکانی تۆ ، پێویستە بێدەنگ بن گۆشەگیر بن ، نابی ووشەیەکی نارەزایی لە دەمتانا دەرچێ ، هەموو پێوانەکان گۆراوە ، هەموو شتێک گۆراوە ، سەردەم هەمان سەردەمی جارانە ، ئەگەر شیرازەی هەموو داوونەریتێکی بەرزی کۆمەڵەکەیان گۆری ... پێویستە هەستیە سەر پێ و چەپلەیان بۆ لێدەیت و ئافرینیان لێ بکەیت ، ئەگینا ، ئەوان ئەگەر ئەو کاتە نەیانتوانیبێ بەراپۆرتێک ملت لەپەت بکەن ، خۆ ئەمرۆ دەتوانن .. ئەوان ئەزموونێکی درێژیان لە مل شکاندنی خەلکدا هەیە ، جا بەتەمای بەروویاندا هەڵچی؟ بەتەمای پلانەکانیان تێکدەیت؟
نەکەی ، لە مە زیاتر زماندرێژی بکەیت ، ئەگینا دە بەقەد ئێستا بوختانت بۆ هەڵدەبەستن ، ژیانت لێ تاڵ دەکەن ، ئەوەی نەتبینیوە و نەتبیستوە ، نیشانت دەدەن ، ئەوان بەگاڵتە نەگەیشتبوونە ئەو پلەیە ، چەندین دەوریان بینیوە ،بەسەر چەندین تاقیکردنەوەدا رەت بوونە ، بوونە مایەی متمانەو بروایی ، ئەگینا چۆن وا چاو قایم و چەرمی روویان ئەوەندە قایم دەبوو، کە لە هیچ شتێ شەرم نەکەن.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١) لەلاپەرە ٣٣٥ ی کتێبی (گەشتێ لە قەلاتی هەولێرەوە بەرەو سۆربۆن)ی دکتۆر عەبدوللا حەداد،بڵاو کراوەتە . هەرچەندە لە ساڵی ١٩٦٦ نووسیوەتی ،هاوکات لەگەڵ نامیلکەی (لعنة الآلهات الاربع) ، بەلام ناوەرۆکەکەی دەقی رۆژگاری ئیمرۆمانە کە ، دەڵێ هیچ نەگۆراوە (هەمان طاس و هەمان حەمام).
چیـــــرۆکـــــــــــــــــــــــــی دزان (١)(نیوەی یەکەم)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
لە هەموو سەردەمێکدا ، دزەکانی ئەم ناوە لەئامادەباشیدان بۆ ئەوەی لەگەڵ گۆرانی کەش و هەوا ، ماسک و دەمامکەکانیان بگۆرن ،ئەگەر پێویستی کرد رەنگی پێستەکانیشیان بگۆرن....تاکە ئامانجی ئەوان پاراستنی ئەو سامانە دزیارانەیە لە قۆناغە جیاجیاکاندا ، لەرەش و رووت و هەژار ولێقەوماوان دزیویانە ....
فەلسەفە و بیر کردنەوەی ئەوان لەتاکە خالێکدا کۆ کراوەتەوە ، ئەمیش پارێزگاری کردنە لە بەرژەوەندی تەسکی خۆیان ،ئەو ئاواتە بە چ شێوەیەک دێتە دێ گرنگ نییە...
گرنگ ئەوەیە ئەوان بمینێن ، ململانێ لە پێناوی مانەوە -لەگەڵ رێزمانەوە - یاسای جەنگەلستانە؟ کێشەی هەرە گەورە لەئارادە ئەوەیە ، هیچ سنوورێک بۆ ئارەزووە نەخۆشەکانی ئەوان نییە بۆ تەماع و چاوچنۆکیی ئەوان نییە .. چونکە بەوە قایل نابن هەر بەتەنیا مولک و سامان و پایە و پلەی جارانیان بپارێزن لەسەر لاشەو خوێنی هەزاران مرۆڤی بێ تاوان و لەسەر حیسابی نیشتمانپەروەری و داو و نەریتی بەرزی مرۆڤایەتی دەستیان کەوتبوو .
نەخێر ئاواتی ئەوان بریتییە لە دزینی خەون و ئاوات و رەنج و ماندوبوونی خەباتی هەزاران کەس ، وەختێک ئەو رۆلە دڵسۆز و فریشتە ئاسایانە ، بەهەست و بیر و باوەرێکی پاک و بێگەردەوە خەباتیان دەکرد بەخوێنە گەشەکانیان چرای دوارۆژی گەلەکەیان هەڵدەگیرساند ، دزەکان لەسەنگەری دوژمندا بوون .. بیریان لە مل شکاندنی هەموو ئادەمیزادێکی دڵسۆز دەکرد ... دەیان پیلانیان بۆ لەناو بردنی تێکۆشەران ساز دەدا.. سیخوریان دەکرد ، چەکیان هەڵدەگرت، بە هەموو هێز و توانایەکیان هەڵی لەناو بردنی دەروێشانی رێگای خەبات دەدا ... بووبوونە ئامرازێکی خەتەرناک بەدەستی دوژمنەوە .
ئەوەی زۆر سەیرە ، لەگەل وەرچەرخانی لە هێکرایی بار ودۆخ، ئەوان بەوە نەوەستان، رەنگ و دەمامکیان بگۆرن ، بەلکو خەون و ئاواتە جوانەکانی شەهید و ستەمدیدەکانیان بەتالان برد .. خۆیان بەمیراتگری خەباتی ئەو کەسانە دادەنا کە دەستیان لە خوێندا سوور بوو بوو.
ئەمرۆ دەیان ، بەلکو هەزاران دەروێشانی تەکیە سەریان لەم بار و دۆخە سوڕماوە واقیان وڕماوە ، خوایە ئەمە چییە؟ چۆن دز و جەردەو پیاوکوژ ودوژمنانی گەڵ و نیشتمان، سیخور وپیاو درۆزن وتەڵەکەباز و ساختەچی ، بەقودرەتی قادر، ئەم پلەو پایەیان پێ بەخشرا ؟ چ نهێنییەک بووە مایەی ئەوەی دز و جەردەو دوژمن ، بەم شێوەدراماتیکیە بەسەرماندا بسەپێنرێن؟ بازرگانی بەدروشمەکانمان بکەن ؟
((( ماویەتی)))
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١) لەلاپەرە ٣٣٥ ی کتێبی (گەشتێ لە قەلاتی هەولێرەوە بەرەو سۆربۆن)ی دکتۆر عەبدوللا حەداد،بڵاو کراوەتە . هەرچەندە لە ساڵی ١٩٦٦ نووسیوەتی ،هاوکات لەگەڵ نامیلکەی (لعنة الآلهات الاربع) ، بەلام ناوەرۆکەکەی دەقی رۆژگاری ئیمرۆمانە کە ، دەڵێ هیچ نەگۆراوە (هەمان طاس و هەمان حەمام).
أعجبنيإظهار مزيد من التفاعلات
تعليق
هەولێر لە دوو قەسیدەی نەوشێروان بەغدادییدا/نیوەی یەکەمی سەدەی سێزدەی زایینی(١)/ بەشی یەکەم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
لە کۆتایی سەدەی دوازدە وسەرەتای سەدەی سێزدە ، بەتایبەتی لەبەینی ساڵی ١١٨٩ -١٢٣٣ز لە سەردەمی حوکمی (سولتان موزەففەرەلدین بوو ، هەولێر بەرفراوانیەک و هەنگاوی خێراتری بەرەو پێشەوە نا ، ناوی بووە وێردی سەرزاران و ناوبانگی لە هەموو دونیادا بلاو بووەوە . سەدان زانا و مێژوونووس و شاعیر و بەهرەمەندی پایەبەرز لە باوەشیدا پێگەیشتن... بەسەدان شاعیر و زاناو کە روویان کردە هەولێر ، ئەم شاعیرانە تا راددەیەک - جگە لە زمانی عەرەبی - لە زمانی کوردی شارەکە ئاشنا دەبوون و تەقە تەقێکیان دەکرد ... خەلکی هەولێر کەلەکۆنەوە حەزی لە قسەی نەستەق و گالتەو تەنگاوکردنی هەندی کەسایەتی نامۆ دەکرد ... بەرامبەر ئەوە باجی وەلامدانەویان ، لەلایەن کەسەکاندا، دەدا ..
ئێمە لەبیرمانە کە ، ککەسایەتیەک هەبوو کە پێیان دەگووت ( کەسک و سۆر) جوێنی بەهەولێریەکان دەدا و کەسێک هەبوو کە ،پێیان دەگووت (یەێی) جوێنی بە وەستاکان دەدا و کەسێک هەبوو کە، دەیانگووت ( لا الە الا اللە) توورە دەبوو، تەنها حەمەد عەلی یەک هەبوو هیندی بوو کوببەی دەفرۆشت کە پێ یان دەگووت ( حەمەد عەلی دەتوانی؟) پێدەکەنی ...
شاعیرێکی کۆرەی خەلکی مووسل کە ناوی (نەوشێروانی بەغدادی) بوو .. لەنیوەی یەکەمی سەدەی سێزدە هاتە هەولێر ماوەیەک تێیدا ژیا و تووشی ئەو شالاوە بوو لەبازاری هەولێر.. بەرگەی نەدەگرت ، بۆیە ، قەسیدەیەکی هەجووی گالتەجاری لەسەر هەولێر و هەولێریان دانا و هەولێری بەجێ هێشت و پاش ماوەیەک پەشیمان بووەوە و گەراوە هەولێر و قەسیدەیەکی ( مەدحی) لەسەر هەولێر و هەولێریەکان دانا .. برادەری ٥٠ ساڵیم خودالێخۆشبیت ،دکتۆر عەبدوولا حەداد .. ئامازەی بەو دوو قەسیدەیە کردووە و هەندێکی راڤە کردووە ... منیش وا بە باش دەزانم کە هەردوو قەسیدەکە بەتەواوی بلاو بکەمەوە کە ، هەر وەک ئاماژەی پێ کردووە ،لە لاپەرە ١٧٨-١٨٠ی ( معجم البلدان)ی یاقووت الحموی دا هاتووە :-
قەسیدەی یەکەم:-
تبا لشیطــــانی وما سولا ........... لأنها أنزلنی إربــــــــــلا
نزلتها فی یوم نحس فما ........... شککت إنی نازل کربلا
وقلت ما اخێأ الذی مثلا .......... بأربل إذ قال بیت الخللا
هذا وفی البازار قوم إذا .......... عاینتهم عاینت اهل البلا
من کل کردی حمار ومن ......... کل عراقی نفاە الغـــــلا
أما العراقیون ألفاظهم : ...........جب لی جفانی جف جال الجلا
جما لک ای جعجع جبە تجی ..... تجب جمالە . قبل ان ترجلا
هیا مخاطیعی الکشحلی ،مشی..... کف المکفنی اللنگ ای بو العلا
جفە بجعصە ، انتفە مدة ........ یکفە بە ، أشفقە بالمـــــلا
عگلی تری هوای قسیمە اعفقا..... قل لە البویذ بخین کیف انقلا
هذی القطیعة هجعة الخط من ...... عندی تدفع کم تحط الکلا
والکورد لاتسمع الا چیا ............ أو نجیا او نتوی زنگلا
کلا و بوبۆ علکۆ خۆشتری ....... خیلۆ ومیلۆ ، موسکا منکلا
ممۆ موقۆ ممسکی ثم أن ........قالوا بویکی تجی ؟ قلت لا
وفتیة تزعق فی سوقهم ......... سردا جلیدا صوتە قد علا
و عصبة تزعق واللە تنفر ....... وشو ترایم هم سخام الطلا
ربع الخلا ، من کل خیر بلا ...... من کل عیب ، وسقوط مەلا
فلعنة اللە علی شاعر ........... یقصد ربعا لیس فیە الکلا
أخطأت والمخطیء فی مذهبی .... یصفح فی قمتە ، بالدلا 
إذ لم یکن قصدی الی سیدی ....... جمالە ، قد جمل الموصلا
دکتۆر عبدوللا حەداد هەندی لە ووشە نەزانراوانەی قەسیدەکەی شکردووتەوە ، بەلام هێشتا زۆر لە ووشەکانی نا مەفهوومن ، وەک :(( جیا - چیا ، نتوی -نەتەوێ ، زنکلا- زەنگولە ، کەللە - قەڵا ، بابۆ - باوکە ، خێلۆ - چاو خێل ، سردا - ساردا ، جلیدا - شەختەیە )
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١) گەشێک لە قەلاتی هەولێرەوە بەرەو سۆربۆن/ د. عەبدوللا حەداد / ل٤٠٥
٢) معجم البلدان /یاقوت الحموی / ل ١٧٨
أعجبنيإظهار مزيد من التفاعلات
تعليق
هەولێر لە دوو قەسیدەی نەوشێروان بەغدادییدا/نیوەی یەکەمی سەدەی سێزدەی زایینی(١)/ بەشی دووەم
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نەوشێروان بەغدادی کە بە شەیتانی بێ چاوی عێراق ناسراوە ،دوایی ئەوەی کە ، شیعرە نابەجێیەکەی دەرحەق بە شارێکی رەسەن و دڵکەش گووت ،پەشیمان بووەوە و بەقەسیدەیەکی درێژ ستایشی هەولێر دەکات :-
قد تاب شیطانی وقد قال لی ...... لاعدت اهجو بعدها اربلا
کیف؟ وقد عاینی فی صدرها...... صدرا رئیسا سیدا مقبلا
مولای مجــــدالدین یا ماجدا ..... شرفـــــــــــە اللە وقد خولا
عبدک نوشیروان فی شعرە ..... مازال للطـــــیبة مستعملا
لولاک ، مازارت ربی اربــــــل .... أشعارها، قــــــط ولا عولا
ولو تلقــــــــاک بها : لم یقل ..... تبــــا لشیطانی ، وما سولا
هذا ، وفی بیتـــی سئت اذا ...... ابصرها غیری انثنی احولا
یقول ، فصل کازرونی وانـ ...... طاکی ، والا ناطـــح أیـــــــــلا 
فقلت : مافی الموصل الیوم لی .... معیشة ، قالت: دع الموصلا
واقصد الی اربیل واربع بها ...... ولا تقل ربعا قلیـــــــــل الکلا
وقل : انا اخطأت فی ذمتها ....... وحط فی رأسک خلع الدلا
وقل: ابی القرد وخالی وانا ....... کلب، ان الکلب قد خولا
وعمتی قادت علی خالتی ....... وأمی القحپة رأس البلا
واختی القـــــــــــلفاء سبارة ....... ملاحها قد رکب الکوثلا
فربعنا ملآن فی فسقنـــــا ....... وقـــط من ناکتنا ما خلا
وکل من واجهــــــنا وجهە ....... سخم فیە ، بالسخام الطلا
یا إربلیین ، اسمعوا کلمة ....... قد قال شیطانی وإسترسلا
فالآن عنکم قد هجا نفسە ....... بکل قول یخرس المقولا
هیج ذاک الهجو عن ربعکم ...... کل اخیر ینقــــض الاولا
جا برایان .. ئەوەی دەرحەق هەولێر بەناحەقی دواوە .. نەفرەتی هەولێری پێ گەیشتووە .ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
١) گەشێک لە قەلاتی هەولێرەوە بەرەو سۆربۆن/ د. عەبدوللا حەداد / ل٤٠٥
٢) معجم البلدان /یاقوت الحموی / ل ١٨٠
جامیلــــــە(١٩٢٩-١٩٩٦)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
هونەرمەند جامی عبدولکەریم لەساڵی ١٩٢٩ لەهەولێر لەدایک بووە ،لەبەر خۆشەویستی لەلای جەماوەر ناویان لێ ناوە (جامیلە)... لەساڵی ١٩٣٧ چووەتە قوتابخانە، بەلام لەبەر ئالۆزی بژێوی ، وازی لە خوێندن هێناوە .
جامیلە هەر لە گەنجاتیەوە لەناو برادەرانی و لە بۆنە تایبەتەکان گۆرانی فۆلکلۆری و قۆریاتی دەووت ، دەنگێکی بەرز و خۆشی هەبوو، لەبنەماکانی ( مەقام)و (کەرەم) شارەزا بوو.
جامیلە لە ئاهەنگەکانی ئەو دەمە بەشداری دەکرد شان بەشانی هاورێیانی ( فایق بازرگان) و ( حەیدەر بەقال)و(حاجی جەمیل قەپقاپچی) ،لەهەولێر و کەرکوک و هەر وەها زۆر حەزی لە حەیرانی کوردی بوو .
جامیلە چەند ساڵێکی دوور و درێژ خەریکی شوفێری بوو لەرێگەی هاملتۆن ( هەولێر-حاجی ئۆمەران) تا لە ساڵی ١٩٩٦ کۆچی دوایی کرد ....
هەزاران سەلام لەگیانی پاکت بێت
Zor Supasi Dldari mshko dakam aw videoyanaii Peshkash krd
ەوانەی خزمەتی هەولێریان كردووە
مەجید ئەفەندی ١٩١١ - ١٩٦٨ .........((( بەشی یەکەم)))
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
نوسینی: نه جات یاسین
{{مەجید ئەفەندی(ناوی تەواوی مەجیدحاجی امین قادرە لەساڵی) 1911 (لەگەرەكی تەكیەی قەڵای دێرینی هەولێرهاتۆتە دونیاوە.لەقوتابخانەكانی هەولێری خوێندووە بەڵام بەهۆی چون بۆناوژیانی حزبایەتی وسیاسی نەیتوانی درێژە بەخوێندنەكەی بدات،بەشێوەی كاتی بۆماوەیەك بەپیشەی مامۆستایەتی دامەزراوە لەشوێنی لەدایك بوونی خۆی. مەجید ئەفەندی مرۆڤێكی بەقەناعەت وهێمن و نهێنی پارێزبووە،خاوەن نەفسیەتێكی بەرز بووە دلسۆزی رێبازو ئامانجەكانی بووبەدرێژایی ئەوساڵانەی كەكەتییاداكەوتبووەناوكاری سیاسی لەرێزی حیزبی هیواو لەوێوە بۆریزەكانی حیزبی دیموكراتی كوردستانی عێراق لەدواساڵانی تەمەنی ژنی هێناوەبەڵام منداڵی نەبووەوچەندین رەوشتی بەرزی بۆكەسوكاری بەجێهێشت.}}
مەجید ئەفەندی لە ژیانیدا رووبەرووی چاودێری زۆر و راوەدونان هاتووە لەلایەن
دەزگاكانی ئەمن و پۆلیس بەهۆی چاڵاكی سیاسیەوە لە دواییدا گیراوەو چەندجار لە
بەندیانەكانی هەولێرو موسڵ و كەركوك و بەغدا بەند كراوە بۆ یەكەم جاربە هۆی
بەشداری و رێبەری كردنی لە خۆپیشاندانەكەی هەولێر لەساڵی ١٩٤١ گیرا كە لەدژی دەوڵەت كرا قوتابی وخەڵكێكی زۆری كاسبكار تیایدابە شداربوون گەواهی دەران باس لە
رووداوەكانی ئەو خۆپیشاندانە بەم شێوەی خوارەوە دەكەن :-لەكاتێكدا كە خۆپیشاندەران
بۆخۆپیشاندان لە شوێنی دیاریكراودا كۆبوونەوە ئەو شوێنەش سەرەتای ئەو شەقامە بوو كە دەگەیشتنەوە بە كۆشكی پارێزگاكە دەكاتە شوێنی قایمقامی ئێستا.
مەجیدئەفەندی دارێكی گەورەی لەجۆری(خەیزەران)ی به د ه سته و ه بوو فەرمانی به قوتابیە گەنجە خۆپیشاندەرەكانی دەردەكرد بگرە كاسبكارانیش فەرمانیان لەو وەردەگرت.لەوخۆپیشاندانەدا پیاوێك بەناوی(حوسێن نالبەند)بە مەجید ئەفەندی دەڵێت 
ئه رێ رۆڵی من چ بێت ئەویش دەڵێت تۆ لەبەرامبەر پیاوانی پۆلیس بوەستە كاتێك پۆلیس پەلاماری خۆپیشاندەران دەدەن،كاتێك یەك لەپۆلیسەكان نزیك بۆوە لەناكاو(حوسێن
نالبەند) رووبەرووی پۆلیسەكە وەستا وتوانی تفەنگەكەی لێ بسێنێ لەدوایی دا دەستی
كرد بەتەقەی هەوایی بەئاراستەی كۆشكی پارێزگاو ئەوكارە جەماوەری زیاتر
خرۆشاندو لەسەر باڵه خانەی ناوبراو چەكێكی رەشاش دانرابوو تەقەی لە خۆپیشاندەران
دەكرد،بەڵام خۆپیشاندەران ریزەكانیان تووندتردەكرد ترساندن و تۆقاندنی دوژمنان
نەیتوانی كاریان بكاتە سەربەلكو زیاتر بەگورتر پلینگ ئاسا گەرمتربۆهەلمەت
بردنەسەركەمین گوشارخستنەسەردوژمن جلەویان لەدەست دا هێرشەكەی دوژمن تیك
شكاو لەبەرامبەرئاپۆرەی خۆپیشاندەران وكەجێگیربوون لەپێش باڵەخانەی پارێزگا.
((( ماویەتی)))
أعجبنيإظهار مزيد من التفاعلات
تعليق